ΑΡΗΣ ΜΕΙΖΩΝ ΘΕΟΣ

Εισαγωγή

Στέκανε εκεί και τα γοργόποδα άλογα του βλοσυρού του Άρη,

χρυσά, εκεί κι ο ίδιος ο λαφυροφόρος ολέθριος Άρης:

κοντάρι στα χέρια του βαστούσε και στους πεζομάχους θάρρος έδινε,

κόκκινος απ' τα αίματα σαν να φόνευε ζωντανούς,

μέσα σε δίφρο ανεβασμένος. Δίπλα του έστεκαν ο Δείμος και ο Φόβος,

ποθώντας στη μάχη να χωθούνε των ανθρώπων.

(Ησίοδος, Η ασπίδα του Ηρακλή, στ. 191-196)

Ο Άρης (ή Άρες και Άρευς) ανήκει στο δωδεκάθεο των μεγάλων θεών του Ολύμπου, δεύτερης γενιάς Ολύμπιος θεός [Γεν. Πίν. 1, Γεν. Πίν. 2], το όνομα του οποίου αναγνωρίστηκε σε πινακίδες της Γραμμικής Β' από την Πύλο, όπως και το άλλο όνομά του ή η επωνυμία του Ενυάλιος. Ο μοναχογιός του Δία και της Ήρας, αδελφός της Ήβης και της Ειλείθυιας, που σε αντίθεση με τον πολεμοχαρή και κύριο θεό του πολέμου αδελφό τους ήταν δευτερεύουσες θεότητες, γεννήθηκε στη Θράκη, απ' όπου είναι πιθανό ότι προερχόταν η λατρεία του και από εκεί εξαπλώθηκε στην υπόλοιπη Ελλάδα. Εξάλλου, στη Θράκη κατέφυγε μετά την παρασυζυγική σχέση του με την Αφροδίτη.

Εξωτερική εμφάνιση - Εσωτερικά χαρακτηριστικά

Στην τέχνη, όταν (σπάνια) απεικονίζεται, είναι ωραίος, επιβλητικός, μεγαλόσωμος υπερφυσικά. Στα νομίσματα, και εδώ η μορφή του απαντάται σπάνια, απεικονίζεται συνήθως η κρανοφόρος κεφαλή του ή με ταινία (στα νομίσματα των Μαμερτίνων από τη σικελική Μεσσήνη, 3ος αι. π.Χ.). Γενικά, τον παρασταίνουν με θώρακα, περικεφαλαία, ασπίδα, ακόντιο, ξίφος.

Ο Άρης συνήθως συνοδευόταν από τους δύο γιους του, τον Δείμο και τον Φόβο, από την αδελφή του Έριδα[1], που εκπροσωπεί τη διχόνοια, και την αιμοσταγή, βίαιη κόρη ή αδελφή ή μητέρα του Ενυώ που εκπροσωπεί τον πόλεμο (ταυτίζεται με τη ρωμαία θεά του πολέμου Bellona). Ήταν σκληρός και ωμός, άστατος, μαχητικός χωρίς μέτρο και φρόνηση, σε αντίθεση προς την αδελφή του Αθηνά, η οποία πάντα τον κέρδιζε στις μάχες και διακρινόταν για την ορθή πολεμική στρατηγική. Στις διηγήσεις των αρχαίων συγγραφέων γινόταν αναφορά στην πολύ δυνατή φωνή του -εμούγκρισε, θαρρείς και φώναζαν εννιά, δέκα χιλιάδες θνητοί / τρανό που ανοίξαν πόλεμο και κονταροχτυπιούνται (Ιλ. Ε 905 κ.ε.). Φορά θώρακα και περικεφαλαία και φέρει ασπίδα, ακόντιο και ξίφος. Μάχεται πεζός ή σε τέθριππο με άλογα που ονομάζονται Αίθων (=πυρώδης, άγριος, ορμητικός· ή με το χρώμα της φωτιάς), Φλόγιος, Κόναβος (=θόρυβος, κλαγγή, κτύπος, κρότος, πάταγος) και Φόβος (Κόιντος Σμυρναίος 8.239-243).

Εξαιτίας αυτών των ιδιοτήτων του δεν είναι συμπαθής στους Ολύμπιους, ούτε καν στον πατέρα του Δία που τον θεωρεί τον πιο μισητό θεό σε αυτόν. Αντίστοιχα, αμφιθυμικά αισθήματα για τον θεό τρέφουν και οι άνθρωποι -οι Αθηναίοι στη ζωφόρο του Παρθενώνα τον απομόνωσαν από τους υπόλοιπους θεούς, κάτι που επιτείνεται από τη γειτνίαση του πολεμικού θεού με τη βυθισμένη στις σκέψεις της και χωρίς επαφή με το περιβάλλον Δήμητρα. (Εικ. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29)

Αν και θεός του πολέμου και πολεμοχαρής, τα δικά του κατορθώματα δεν είναι σπουδαία. Στη Γιγαντομαχία σκοτώνει μόνο ένα Γίγαντα. (Εικ. 30) Όταν οι γιοι του Ποσειδώνα Ώτος και Εφιάλτης, που επονομάζονται Αλωάδες απείλησαν με πόλεμο τους θεούς εξουδετέρωσαν τον Άρη δένοντάς τον με αλυσίδες μέσα σε χάλκινο δοχείο. Κρυφά τον ελευθέρωσε ο Ερμής, ενώ η Άρτεμη εξόντωσε τους Αλωάδες στη Νάξο με δόλο (Απολλόδωρος 1.7). Στον Τρωικό πόλεμο ήταν στην πλευρά αυτών που τελικά ηττήθηκαν, των Τρώων, ενώ η Αθηνά, που συχνά απεικονίζεται στην ελληνική τέχνη ως κάτοχος Νίκης στο χέρι της, ευνόησε τους Έλληνες. (Εικ. 31, 32, 33, 34, 35)

Όπως και ο Δίας, οι Έλληνες ήταν αμφίσημοι προς τον Άρη, γιατί η ορμητικότητά του ήταν βάναυση και άλογη, θυμίζοντας περισσότερο δαίμονα παρά θεό. Γι' αυτό και συχνά ηττάται ή ξεγελιέται από τον έξυπνο Ηρακλή και τη σοφή Αθηνά. Πληγώνεται αλλά οι πληγές του γρήγορα επουλώνονται, γιατί είναι θεός

Καταγωγή, γάμοι, απόγονοι

Είναι γιος, μόνος αυτός, του Δία και της Ήρας και αδελφός της Έριδας, της Ήβης, της Ειλείθυιας. Είχε αρκετές ερωτικές περιπέτειες και από τις ερωμένες του απέκτησε παιδιά. Μεταξύ αυτών είναι η Αρμονία, ο Δείμος και ο Φόβος από την Αφροδίτη, αλλά και ο Έρωτας σύμφωνα με μια παραλλαγή. Από τα τέσσερα αυτά παιδιά τα δύο έμοιασαν της μητέρας τους (Αρμονία, Έρως), τα δύο άλλα αγόρια του πατέρα τους.

Παιδιά του ήταν και ο Διομήδης από την Κυρήνη, βασιλιάς των αξιόμαχων Βιστόνων της Θράκης, που στην κατοχή του είχε φοράδες ανθρωποφάγες· οι πολεμοχαρείς Αμαζόνες· ο Οινόμαος από τη Στερόπη -με τα όπλα του πατέρα του σκότωνε ο Οινόμαος τους επίδοξους μνηστήρες της κόρης του· ο Ασκάλαφος και ο Ιάλμενος, που ανήκουν στον στρατό του Αγαμέμνονα· ο Κύκνος από την Πυρήνη και ο Κύκνος από την Πελοπία· ο Παρθενοπαίος από την Αταλάντη (αν και ως πατέρας του αναφέρεται και ο θνητός Μελανίων)· ο Τηρέας και ο Στρυμόνας από τη Θράκη, ο Λυκάων, βασιλιάς των Κρηστωναίων· η Αλκίππη από την Άγραυλο, κόρη του Κέκροπα· ο Όξυλος από την Πρωτογένεια· ο Φλεγύας από τη Δωτίδα ή τη Χρύση· ο Μελέαγρος από την Αλθαία (θνητός πατέρας του ήταν ο Οινέας)· ο Δρύας από την Καλυδώνα· ο Εύηνος, ο Μώλος, ο Πύλος, ο Θέστιος από τη Δημονίκη, κόρη του Αγήνορα, γιου του Πλευρώνα, και της Επικάστης, κόρης του Καλυδώνα. Κάποτε η Δημονίκη θεωρείται κόρη του Άρη, που απέκτησε τον Θέστιο.

Από τους γιους και τις κόρες του έγινε πρόγονος ονομαστών προσώπων. Από τον Οινόμαο έγινε πρόγονος των Ατρειδών, του Πιτθέα, του Θησέα και του Ιππόλυτου, του Δημοφώντα, του Ακάμαντα, του Ευρυσθέα, του Αμφιτρύωνα, της Αλκμήνης, του Ιόλαου, του Ηρακλή, της Αδμήτης, του Κοπρέα, του Αλκάθοου, του Αίαντα του Τελαμώνιου.

Από την κόρη του Αρμονία έγινε πρόγονος των απόγονων του Κάδμου, των θυγατέρων, των παιδιών τους, των εγγονών τους… (Σεμέλη - Διόνυσος - Οινοπίων, Στάφυλος, Θόας· Ινώ-Λευκοθέα - Μελικέρτης-Παλαίμονας, Αγαύη - Πενθέας, Αυτονόη - Ακταίωνας, Λαβδακίδες…).

Από τον Θέστιο έγινε πρόγονος της Αλθαίας, της Λήδας, του Μελέαγρου, της Δηιάνειρας, του Τυδέα, του Διομήδη, της Ελένης, της Κλυταιμνήστρας, των Διοσκούρων, του Αμφιάραου.

Από τον Φλεγύα ήταν πρόγονος του θεού Ασκληπιού.

Η καταγωγή τόσο σπουδαίων ηρώων από τον Άρη, όπως και το γεγονός ότι ο Όμηρος, που τόσο αρνητικά αναφέρεται στον Άρη, ονομάζει τους Αχαιούς θεράποντες Ἄρηος, αν και ο Άρης είναι με το μέρος των Τρώων, καταδεικνύει και τη σπουδαιότητα του θεού αυτού, πολύ μεγαλύτερη ίσως κατά τη μυκηναϊκή εποχή παρά στους μεταγενέστερους χρόνους.

Ο Άρης εμπλέκεται σε μια περιπέτεια φόνου, προκειμένου να υπερασπίσει την κόρη του Αλκίππη. Ο Απολλόδωρος παραδίδει ως εξής την ιστορία:

Ο Κέκροπας παντρεύτηκε την κόρη του Ακταίου Άγραυλο και απέκτησε ένα γιο, τον Ερυσίχθονα, που πέθανε άτεκνος, και τρεις κόρες, την Άγραυλο, την Έρση, την Πάνδροσο. Από την Άγραυλο, λοιπόν, και τον Άρη γεννήθηκε η Αλκίππη. Αυτήν αποπειράθηκε να τη βιάσει ο Αλιρρόθιος, γιος του Ποσειδώνα και της νύμφης Ευρύτης, αλλά τον έπιασε ο Άρης την ώρα που το επιχειρούσε και τον σκότωσε. Ο Ποσειδώνας έφερε κατηγορούμενο τον Άρη στον Άρειο πάγο με δικαστές τους δώδεκα θεούς, και αθωώθηκε. (3.142)

Ο φόνος εκδικάστηκε, ύστερα από αίτημα του Ποσειδώνα στον ίδιο βράχο όπου έγινε η απόπειρα του βιασμού και ο φόνος. Έκτοτε ο βράχος ονομάστηκε Άρειος και εκεί εκδικάζονταν οι δίκες για φόνο, όπως του Ορέστη για τον φόνο της μητέρας του Κλυταιμνήστρας. Άλλη εκδοχή θέλει τις Αμαζόνες να επιτίθενται στην Αθήνα στα χρόνια του Θησέα, να καταλαμβάνουν τον βράχο απέναντι από την Ακρόπολη και εκεί να θυσιάζουν, πρώτες εκείνες, στον πατέρα τους Άρη. Έτσι προέκυψε η ονομασία Άρειος Πάγος (=βράχος).

Αλλά και μία από τις ερωμένες του, η Ηώς, δεν είχε καλή τύχη. Η Αφροδίτη την καταδίκασε να είναι συνεχώς ερωτευμένη με τον Ωρίωνα, που τον άρπαξε και τον έφερε στη Δήλο, επειδή είχε κοιμηθεί με τον Άρη. (Απολλόδωρος 1.4)

ΕΠΟΜΕΝΟ

https://www.greek-language.gr/