Η ναυμαχία του Αρτεμισίου 480 π.Χ.Πλούταρχος

Τα γεγονότα σύμφωνα με τον Πλούταρχο

Πλουτάρχου, Βίοι Παράλληλοι, Θεμιστοκλής

[7] (1) παραλαβὼν δὲ τὴν ἀρχὴν εὐθὺς μὲν ἐπεχείρει τοὺς πολίτας ἐμβιβάζειν εἰς τὰς τριήρεις, καὶ τὴν πόλιν ἔπειθεν ἐκλιπόντας ὡς προσωτάτω τῆς Ἑλλάδος ἀπαντᾶν τῷ βαρβάρῳ κατὰ θάλατταν. ἐνισταμένων δὲ πολλῶν ἐξήγαγε πολλὴν στρατιὰν εἰς τὰ Τέμπη μετὰ Λακεδαιμονίων, ὡς αὐτόθι προκινδυνευσόντων τῆς Θετταλίας οὔπω τότε μηδίζειν δοκούσης·

[7] (1) Ο Θεμιστοκλής αφού ανέλαβε την αρχηγία, αμέσως προσπάθησε να επιβιβάσει τους πολίτες στα πολεμικά πλοία και προσπαθούσε να τους πείσει, αφού εγκαταλείψουν την πόλη, να αντιταχθούν κατά θάλασσα, εναντίον του βαρβάρου σε μέρος όσο το δυνατόν περισσότερο απομακρυσμένο από την (ηπειρωτική) Ελλάδα. Επειδή όμως πολλοί (από τους Αθηναίους) ήταν αντίθετοι, αναγκάστηκε να οδηγήσει μεγάλη στρατιωτική δύναμη μαζί με Λακεδαιμόνιους στρατιώτες στα Τέμπη, για να διακινδυνεύσουν εκεί, αγωνιζόμενοι υπέρ της Θεσσαλίας, η οποία δε φαινόταν ακόμη τότε ότι διάκειται φιλικά προς τους Μήδους.

(2) ἐπεὶ δ' ἀνεχώρησαν ἐκεῖθεν ἄπρακτοι καὶ Θετταλῶν βασιλεῖ προσγενομένων ἐμήδιζε τὰ μέχρι Βοιωτίας, μᾶλλον ἤδη τῷ Θεμιστοκλεῖ προσεῖχον οἱ Ἀθηναῖοι περὶ τῆς θαλάσσης, καὶ πέμπεται μετὰ νεῶν ἐπ' Ἀρτεμίσιον τὰ στενὰ φυλάξων. ἔνθα δὴ τῶν μὲν Ἑλλήνων Εὐρυβιάδην καὶ Λακεδαιμονιους ἡγεῖσθαι κελευόντων, τῶν δ' Ἀθηναίων, ὅτι πλήθει τῶν νεῶν σύμπαντας ὁμοῦ τι τοὺς ἄλλους ὑπερέβαλλον, οὐκ ἀξιούντων ἑτέροις ἕπεσθαι,

(2) Όταν όμως αναχώρησαν από εκεί, χωρίς να κατορθώσουν τίποτα σπουδαίο, και οι Θεσσαλοί προσχώρησαν στον βασιλιά, και όλες οι Ελληνικές χώρες έκλιναν προς τους Μήδους, τότε πλέον οι Αθηναίοι πολύ περισσότερο άρχιζαν να προσέχουν τη γνώμη του Θεμιστοκλή για την αξία της θάλασσας. Γι' αυτό στάλθηκε ο Θεμιστοκλής επικεφαλής πολεμικού στόλου στο Αρτεμίσιο, για να προστατεύσει τα στενά. Εκεί λοιπόν, ενώ όλοι οι άλλοι Έλληνες πρότειναν να έχουν την αρχηγία του στόλου ο Ευρυβιάδης και οι Λακεδαιμόνιοι, οι Αθηναίοι δε θεωρούσαν ορθό να είναι υπό τις διαταγές άλλων, γιατί το πλήθος των δικών τους πλοίων ήταν μεγαλύτερο από όλων των άλλων μαζί τα πλοία.

(3) συνιδὼν τὸν κίνδυνον ὁ Θεμιστοκλῆς αὐτός τε τὴν ἀρχὴν τῷ Εὐρυβιάδῃ παρῆκε καὶ κατεπράϋνε τοὺς Ἀθηναίους, ὑπισχνούμενος, ἂν ἄνδρες ἀγαθοὶ γένωνται πρὸς τὸν πόλεμον, ἑκόντας αὐτοῖς παρέξειν εἰς τὰ λοιπὰ πειθομένους τοὺς Ἕλληνας. διόπερ δοκεῖ τῆς σωτηρίας αἰτιώτατος γενέσθαι τῇ Ἑλλάδι καὶ μάλιστα τοὺς Ἀθηναίους προαγαγεῖν εἰς δόξαν, ὡς ἀνδρείᾳ μὲν τῶν πολεμίων, εὐγνωμοσύνῃ δὲ τῶν συμμάχων περιγενομένους.

(3) Ο Θεμιστοκλής, επειδή διαισθάνθηκε τον κίνδυνο, αυτός ο ίδιος από δική του πρωτοβουλία παραχώρησε και την αρχηγία στον Ευρυβιάδη και καθησύχασε τους Αθηναίους και τους έδωσε την υπόσχεση ότι, αν αναδειχθούν γενναίοι πολεμιστές στον πόλεμο, θα κάμει στο μέλλον τους Έλληνες να υπακούουν θεληματικά σ' αυτούς. Γι' αυτό θεωρείται (ο Θεμιστοκλής) ότι υπήρξε ο κύριος αίτιος της σωτηρίας της Ελλάδας και ότι κατ' εξοχήν αυτός ανύψωσε τους Αθηναίους σε δόξα, γιατί με την ανδρεία τους νίκησαν τους εχθρούς και με τη μεγαλοψυχία τους τους συμμάχους τους.

(4) ἐπεὶ δὲ ταῖς Ἀφεταῖς τοῦ βαρβαρικοῦ στόλου προσμίξαντος ἐκπλαγεὶς ὁ Εὐρυβιάδης τῶν κατὰ στόμα νεῶν τὸ πλῆθος, ἄλλας δὲ πυνθανόμενος διακοσίας ὑπὲρ Σκιάθου περιπλεῖν, ἐβούλετο τὴν ταχίστην εἴσω τῆς Ἑλλάδος κομισθεὶς ἅψασθαι Πελοποννήσου καὶ τὸν πεζὸν στρατὸν ταῖς ναυσὶ προσπεριβαλέσθαι, παντάπασιν ἀπρόσμαχον ἡγούμενος τὴν κατὰ θάλατταν ἀλκὴν βασιλέως, δείσαντες οἱ Εὐβοεῖς, μὴ σφᾶς οἱ Ἕλληνες πρόωνται, κρύφα τῷ Θεμιστοκλεῖ διελέγοντο, Πελάγοντα μετὰ χρημάτων πολλῶν πέμψαντες.

(4) Όταν όμως ο βαρβαρικός στόλος προσέγγισε στους Αφέτες, ο Ευρυβιάδης, επειδή καταλήφθηκε από φόβο, εξαιτίας του μεγάλου πλήθους των πλοίων που βρίσκονταν απέναντί του, πληροφορούνταν ότι άλλα διακόσια (200) πλοία παρέπλεαν τη Σκιάθο, ήθελαν επιστρέφοντας ταχύτατα στο εσωτερικό της Ελλάδας να αποβιβασθεί στην Πελοπόννησο και να περιζώσει τα πλοία του με τον πεζικό στρατό, γιατί νόμιζε ότι η θαλάσσια δύναμη του βασιλιά ήταν ακαταμάχητη. Αλλά οι Ευβοείς, επειδή φοβήθηκαν μήπως οι άλλοι Έλληνες τους εγκαταλείψουν, ήλθαν κρυφά σε επαφή με τον Θεμιστοκλή μέσω του Πελάγοντα, τον οποίο έστειλαν σ' αυτόν με πολλά χρήματα.

(5) ἃ λαβὼν ἐκεῖνος, ὡς Ἡρόδοτος ἱστόρηκε, τοῖς περὶ τὸν Εὐρυβιάδην ἔδωκεν. ἐναντιουμένου δ' αὐτῷ μάλιστα τῶν πολιτῶν Ἀρχιτέλους, ὃς ἦν μὲν ἐπὶ τῆς ἱερᾶς νεὼς τριήραρχος, οὐκ ἔχων δὲ χρήματα τοῖς ναύταις χορηγεῖν ἔσπευδεν ἀποπλεῦσαι, παρώξυνεν ἔτι μᾶλλον ὁ Θεμιστοκλῆς τοὺς τριηρίτας ἐπ' αὐτόν, ὥστε τὸ δεῖπνον ἁρπάσαι συνδραμόντας.

(5) (Ο Θεμιστοκλής) αφού τα πήρε τα παρέδωσε, όπως έχει διηγηθεί ο Ηρόδοτος στους ανθρώπους του Ευρυβιάδη. Επειδή όμως απ' όλους τους πολίτες ήταν αντίθετός του κυρίως ο Αρχιτέλης, ο οποίος ήταν μεν τριήραρχος του ιερού πλοίου, αλλά βιαζόταν να αποπλεύσει, διότι δεν είχε χρήματα να πληρώσει τους ναύτες, ο Θεμιστοκλής ξεσήκωνε ακόμα περισσότερο εναντίον του τους ναύτες του, ώστε έτρεξαν όλοι μαζί και του άρπαξαν το δείπνο.

(6) τοῦ δ' Ἀρχιτέλους ἀθυμοῦντος ἐπὶ τούτῳ καὶ βαρέως φέροντος, εἰσέπεμψεν ὁ Θεμιστοκλῆς πρὸς αὐτὸν ἐν κίστῃ δεῖπνον ἄρτων καὶ κρεῶν, ὑποθεὶς κάτω τάλαντον ἀργυρίου καὶ κελεύσας αὐτόν τε δειπνεῖν ἐν τῷ παρόντι καὶ μεθ' ἡμέραν ἐπιμεληθῆναι τῶν τριηριτῶν· εἰ δὲ μή, καταβοήσειν αὐτοῦ πρὸς τοὺς παρόντας ὡς ἔχοντος ἀργύριον παρὰ τῶν πολεμίων. ταῦτα μὲν οὖν Φανίας ὁ Λέσβιος εἴρηκεν.

(6) Ο Αρχιτέλης βρισκόταν γι' αυτό σε αθυμία και στενοχωριόταν, ο δε Θεμιστοκλής του έστειλε μέσα σε κιβώτιο τροφές από άρτο και κρέας και έβαλε κάτω από αυτές χρήματα αξίας ενός ταλάντου και του παράγγειλε να δειπνήσει αυτός επί του παρόντος και την άλλη μέρα να φροντίσει για τους ναύτες του. Σε αντίθετη περίπτωση (τον απείλησε) ότι θα τον καταγγείλει στους συμπολίτες, ότι πήρε χρήματα από τους εχθρούς. Αυτά λοιπόν έχει διηγηθεί ο Φανίας ο Λέσβιος.

[8] (1) αἱ δὲ γενόμεναι τότε πρὸς τὰς τῶν βαρβάρων ναῦς περὶ τὰ στενὰ μάχαι κρίσιν μὲν εἰς τὰ ὅλα μεγάλην οὐκ ἐποίησαν, τῇ δὲ πείρᾳ μέγιστα τοὺς Ἕλληνας ὤνησαν, ὑπὸ τῶν ἔργων παρὰ τοὺς κινδύνους διδαχθέντας, ὡς οὔτε πλήθη νεῶν οὔτε κόσμοι καὶ λαμπρότητες ἐπισήμων οὔτε κραυγαὶ κομπώδεις ἢ βάρβαροι παιᾶνες ἔχουσι τι δεινὸν ἀνδράσιν ἐπισταμένοις εἰς χεῖρας ἰέναι καὶ μάχεσθαι τολμῶσιν, ἀλλὰ δεῖ τῶν τοιούτων καταφρονοῦντας ἐπ' αὐτὰ τὰ σώματα φέρεσθαι καὶ πρὸς ἐκεῖνα διαγωνίζεσθαι συμπλακέντας.

[8] (1) Οι ναυμαχίες, οι οποίες διεξήχθησαν τότε εναντίον του βαρβαρικού στόλου στα στενά (του Αρτεμισίου), δεν άσκησαν βεβαίως μεγάλη ροπή στη γενική κατάσταση, αλλά ωφέλησαν του Έλληνες πάρα πολύ κατά την πολεμική εμπειρία· διότι από τους κινδύνους στην πράξη έμαθαν ότι ούτε τα πλήθη των πλοίων ούτε οι πολυτελείς διακοσμήσεις και η λάμψη των παρασήμων ούτε οι αλαζονικές κραυγές ή τα βαρβαρικά πολεμικά άσματα μπορούν να προξενήσουν φόβο σε άνδρες, οι οποίοι ξέρουν να συμπλέκονται και να έχουν την τόλμη να μάχονται, αλλά πρέπει καταφρονώντας όλα αυτά να ορμούν εναντίον αυτών των προσώπων (των εχθρών) και προς εκείνους, όταν συμπλακούν, να αγωνίζονται.

(2) ὃ δὴ καὶ Πίνδαρος οὐ κακῶς ἔοικε συνιδὼν ἐπὶ τῆς ἐν Ἀρτεμισίῳ μάχης εἰπεῖν· ὅθι παῖδες Ἀθαναίων ἐβάλοντο φαεννὰν κρηπῖδ' ἐλευθερίας· ἀρχὴ γὰρ ὄντως τοῦ νικᾶν τὸ θαρρεῖν. ἔστι δὲ τῆς Εὐβοίας τὸ Ἀρτεμίσιον ὑπὲρ τὴν Ἑστίαιαν αἰγιαλὸς εἰς βορέαν ἀναπεπταμένος, ἀντιτείνει δ' αὐτῷ μάλιστα τῆς ὑπὸ Φιλοκτήτῃ γενομένης χώρας Ὀλιζών. ἔχει δὲ ναὸν οὐ μέγαν Ἀρτέμιδος ἐπίκλησιν Προσηῴας, καὶ δένδρα περὶ αὐτῷ πέφυκε καὶ στῆλαι κύκλῳ λίθου λευκοῦ πεπήγασιν· ὁ δὲ λίθος τῇ χειρὶ τριβόμενος καὶ χρόαν καὶ ὀσμὴν κροκίζουσαν ἀναδίδωσιν.

(2) Αυτό φαίνεται βεβαίως, ότι το αντιλήφθηκε ορθά ο Πίνδαρος και είπε για τη ναυμαχία του Αρτεμισίου: "ὅθι παῖδες Ἀθαναίων ἐβάλοντο φαεννάν κρηπίδ' ἐλευθερίας" (Όπου τα παιδιά των Αθηναίων έθεσαν λαμπρό θεμέλιο της ελευθερίας) διότι πράγματι η αρχή της νίκης είναι το θάρρος.

(3) ἐν μιᾷ δὲ τῶν στηλῶν ἐλεγεῖον ἦν τόδε γεγραμμένον·

(3) Επάνω σε μια από αυτές τις στήλες είχε γραφτεί το εξής ελεγειακό ποίημα:

παντοδαπῶν ἀνδρῶν γενεὰς Ἀσίας ἀπὸ χώρας παῖδες Ἀθηναίων τῷδέ ποτ' ἐν πελάγει ναυμαχίῃ δαμάσαντες, ἐπεὶ στρατὸς ὤλετο Μήδων, σήματα ταῦτ' ἔθεσαν παρθένῳ Ἀρτέμιδι.

Πολλές φυλές ανθρώπων από διάφορες χώρες της Ασίας τα παιδιά των Αθηναίων σε μία ναυμαχία συνέτριψαν κάποτε σε αυτό εδώ το πέλαγος και αφού κατέστρεψαν τον στρατό των Μήδων έστησαν αυτά τα μνημεία προς τιμή της παρθένου Αρτέμιδας.

δείκνυται δὲ τῆς ἀκτῆς τόπος ἐν πολλῇ τῇ πέριξ θινὶ κόνιν τεφρώδη καὶ μέλαιναν ἐκ βάθους ἀναδιδούς, ὥσπερ πυρίκαυστον, ἐν ᾧ τὰ ναυάγια καὶ νεκροὺς καῦσαι δοκοῦσι.

Φαίνεται ακόμη και σήμερα κάποιο μέρος της ακτής γύρω σε μια μεγάλη αμμώδη έκταση, από το βάθος του οποίου ανεβαίνει σκόνη με χρώμα στάχτης και μαύρη, σαν να είναι από φωτιά, και σε αυτό το μέρος νομίζουν ότι έκαψαν τα συντρίμμια των πλοίων τους και τους νεκρούς τους.

Ο Θεμιστοκλής παροτρύνει τους Ίωνες ν' αποσκιρτήσουν.

[9] (1) τῶν μέντοι περὶ Θερμοπύλας εἰς τὸ Ἀρτεμίσιον ἀπαγγελλόντων πυθόμενοι Λεωνίδαν τε κεῖσθαι καὶ κρατεῖν Ξέρξην τῶν κατὰ γῆν παρόδων, εἴσω τῆς Ἑλλάδος ἀνεκομίζοντο, τῶν Ἀθηναίων ἐπὶ πᾶσι τεταγμένων δι' ἀρετὴν καὶ μέγα τοῖς πεπραγμένοις φρονούντων. παραπλέων δὲ τὴν χώραν ὁ Θεμιστοκλῆς, ᾗπερ κατάρσεις ἀναγκαίας καὶ καταφυγὰς ἑώρα τοῖς πολεμίοις, ἐνεχάραττε κατὰ τῶν λίθων ἐπιφανῆ γράμματα, (2) τοὺς μὲν εὑρίσκων ἀπὸ τύχης, τοὺς δ' αὐτὸς ἱστὰς περὶ τὰ ναύλοχα καὶ τὰς ὑδρείας, ἐπισκήπτων Ἴωσι διὰ τῶν γραμμάτων, εἰ μὲν οἷόν τε, μετατάξασθαι πρὸς αὐτοὺς πατέρας ὄντας καὶ προκινδυνεύοντας ὑπὲρ τῆς ἐκείνων ἐλευθερίας, εἰ δὲ μή, κακοῦν τὸ βαρβαρικὸν ἐν ταῖς μάχαις καὶ συνταράττειν. ταῦτα δ' ἤλπιζεν ἢ μεταστήσειν τοὺς Ἴωνας ἢ ταράξειν ὑποπτοτέρους τοῖς βαρβάροις γενομένους.

[9] (1) Όταν όμως οι (Έλληνες) πληροφορήθηκαν από τους αγγελιαφόρους από τις Θερμοπύλες στο Αρτεμίσιο ότι ο Λεωνίδας είχε σκοτωθεί και ο Ξέρξης ήταν κυρίαρχος των διαβάσεων στη στεριά, αποσύρονταν στο εσωτερικό της Ελλάδας, ενώ οι Αθηναίοι είχαν ταχθεί εξαιτίας της ανδρείας τους τελευταίοι (κατά την αποχώρηση) και υπερηφανεύονταν για τα κατορθώματά τους. Ο Θεμιστοκλής παραπλέοντας τις ακτές της χώρας, όπου έβλεπε μέρη, στα οποία αναγκαστικά θα προσορμίζονταν με τα πλοία τους και θα κατέφευγαν οι εχθροί, χάραζε πάνω σε βράχους μεγάλα γράμματα ώστε να φαίνονται· από τους βράχους αυτούς άλλους τους έβρισκε τυχαία (καλά τοποθετημένους), άλλους τους έστηνε ο ίδιος στους όρμους και στις πηγές. Με τα γράμματα αυτά παρότρυνε τους Ίωνες, αν ήταν δυνατό, να αποσκιρτήσουν σ' αυτούς, γιατί ήταν πατέρες τους και πολεμούσαν για την ελευθερία εκείνων, διαφορετικά (αν δεν μπορούσαν να αποσκιρτήσουν) να προσπαθούν να επιφέρουν στις μάχες ζημιές στον βαρβαρικό στρατό και να προξενούν σύγχυση. Μ' αυτά έλπιζε ο Θεμιστοκλής ότι θα παρασύρει τους Ίωνες (με το μέρος των Ελλήνων ή ότι θα επιφέρει σε αυτούς σύγχυση με το να τους υποπτευθούν οι βάρβαροι.

Χάρτης με κίνηση