Οι ευνούχοι στο Βυζάντιο

Ιδιαίτερο και πολύ σημαντικό ρόλο έχουν στη Βυζαντινή αυλή οι ευνούχοι. Είναι η πιο πολυπληθής τάξη στην αυλή του Αυτοκράτορα. Έχουν τους τίτλους του παρακοιμώμενου, του πρωτοβεστιάριου, του θησαυροφύλακα. Επιπλέον αναλαμβάνουν την εκπαίδευση των διαδόχων και έχουν τη γενική επίβλεψη του Παλατιού. Ήταν περιζήτητοι από τους αυτοκράτορες, επειδή ακριβώς απείχαν από τα σαρκικά, δεν είχαν δική τους οικογένεια και, όπως ήταν φυσικό, αφοσιώνονταν ψυχή και σώμα στον Aυτοκράτορα.

Πολλοί από αυτούς είχαν αποκτήσει τόση δύναμη, ώστε κατάφεραν να ανέλθουν στα ύπατα αξιώματα, έγιναν ακόμη και στρατηγοί ή Πατριάρχες. Σύμφωνα με τις πηγές, Πατριάρχες έγιναν οι ευνούχοι Γερμανός (640–740 μΧ.), ο Μεθόδιος Α΄ (843–847 μΧ.), ο Ιγνάτιος (847–858 μΧ.), ο Θεοφύλακτος (933–956 μΧ.), ο Πολύευκτος (956–970 μΧ.), ο οποίος «…παιδιόθεν υπό γονέων ευνουχισθείς…». Αρκετά συχνά οι ίδιοι οι γονείς ευνούχιζαν τα παιδιά τους για να κάνουν καριέρα στην αυλή του Αυτοκράτορα.

Ως στρατηγοί ξεχώρισαν οι ευνούχοι Ναρσής (480–573 μΧ.), ο οποίος νίκησε τους Γότθους επί βασιλείας Ιουστινιανού, ο στρατηγός Σταυράκιος, ο ναύαρχος Ιωάννης Βρίγκας και ο Αέτιος. Παροιμιώδης ήταν η κόντρα των ευνούχων με τους λεγόμενους «βαρβάτους» (αρτιμελείς άντρες) για την κατάληψη των υψηλών θέσεων στο Ιερό «Παλάτιον». Μόνον οι ευνούχοι είχαν ελεύθερη πρόσβαση στα ιδιαίτερα διαμερίσματα του Αυτοκράτορα, με αποτέλεσμα να αποκτήσουν τεράστια δύναμη και να τον επηρεάζουν σε πολλές αποφάσεις του.

Περιβάλλουν την εκάστοτε Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και πολλές φορές η βασίλισσα τους δωροδοκεί για να έχει την εύνοιά τους, καθόσον έχουν μεγάλη δύναμη και αν δεν τους έχει με το μέρος της, μπορούν σίγουρα να τη βλάψουν. Είναι τόσο μεγάλη η δύναμη τους, ώστε δεν ήταν λίγες οι φορές που εξέλεξαν πατριάρχη, πρωθυπουργούς, πρέσβεις και άλλους αξιωματούχους

Η εμφάνιση τους είναι και αυτή ιδιαίτερα χαρακτηριστική. Φοράνε πάντα λευκά, έχουν ξυρισμένα κεφάλια, είναι πάντα αρωματισμένοι με μύρα και βάφουν το πρόσωπό τους. Πολλοί από αυτούς απέκτησαν μεγάλη περιουσία και ήταν προστάτες των τεχνών. Εκεί όπου οι ευνούχοι πραγματικά διέπρεψαν ήταν στον τομέα της ψαλμωδίας, «…και ευνούχος της βασιλέως γαμετής επί τούτο τέκτατο την περί ταύτα δαπάνην και τους ύμνους παρασκευάζων…». Λόγω του ευνουχισμού στην προεφηβική ηλικία, οι φωνητικές χορδές τους είχαν έναν ιδιαίτερο ήχο.

Τα βυζαντινά χρονικά διηγούνται πολλές ιστορίες για τα κατορθώματα τους και τον χαρακτήρα τους. Πονηροί και φιλάρπαγες κατάφεραν να διασωθούν και να συνεχίσουν να επιβιώνουν μετά την πτώση του Βυζαντίου στο Σουλτανικό σεράι.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της δράσης και της επιρροής τους είναι το πάθημα του πατριάρχη Ξιφιλίνου. Όταν πέθανε ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Δούκας η σύζυγός του υπέγραψε έγγραφο ότι δεν θα ξαναπαντρευτεί. Σαν αντάλλαγμα ο αποθανών αυτοκράτορας την άφησε κηδεμόνα των δυο ανήλικων παιδιών τους και μόνη κυρίαρχο στο κράτος. Το έγγραφο δόθηκε για φύλαξη στον πατριάρχη. Η αυτοκράτειρα όμως φλεγόταν από έρωτα για τον Ρωμανό Διογένη και ήθελε οπωσδήποτε να τον παντρευτεί. Το μελάνι με τα αποτυπώματα των δακτύλων της δεν είχε στεγνώσει όμως ακόμα πάνω στο αυτοκρατορικό έγγραφο το φυλαγμένο στα χέρι του πατριάρχη. Ο πιστός ευνούχος της βασίλισσας αναλαμβάνει τότε να βρει τη λύση. Πηγαίνει στον πατριάρχη και του αφηγείται εμπιστευτικά ότι ή βασίλισσα είναι σφόδρα ερωτευμένη με τον αδελφό της Παναγιότητας του, αλλά την εμποδίζει να τον παντρευτεί το έγγραφο και έτσι το συνοικέσιο είναι αδύνατο να γίνει και η βασίλισσα βρίσκεται σε μεγάλη απελπισία. Ο πατριάρχης θεωρώντας μεγάλη τύχη να συγγενέψει με τη βασίλισσα, εγχειρίζει το έγγραφο στον ευνούχο. Μέχρι να ανακαλύψει την απάτη ο πατριάρχης, η Ευδοκία είχε ήδη δώσει το χέρι της στον Ρωμανό.

Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούσε ο Στέφανος ο Πέρσης επί της βασιλείας του Ιουστινιανού Β΄ του Ρινότμητου, ο οποίος αναφέρεται ως «…πρωτοευνούχος κύριος και εξουσιαστής λίαν αιμοβόρος…». Έφθασε μάλιστα στο σημείο κατά τη διάρκεια της απουσίας του αυτοκράτορα να μαστιγώσει τη μητέρα του, την Αυγούστα Αναστασία «…του δε βασιλέως αποδημησάντος κατετόλμησεν ο άγριος θηρ εκείνος και την του αυτού μητέραν Αναστασίαν την Αυγούστα παιδικώς δι’ αβίνων μαστιγώσαι…».

Ο ευνουχισμός ως πράξη είχε τιμωρητικό χαρακτήρα και τον έκαναν σε σκλάβους, αιχμαλώτους πολέμου, ή σε μέλη της βασιλικής οικογένειας για να μην μπορούν να διεκδικήσουν τον θρόνο, μια και απαραίτητη προϋπόθεση στην αναρρίχηση ήταν η σωματική αρτιμέλεια. Ως παράδειγμα τέτοιο οι πηγές αναφέρουν την προσπάθεια του Αλέξανδρου να ευνουχίσει τον ανεψιό του Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο, γιο και διάδοχο του Λέοντα ΣΤ’ του σοφού.

Με την πτώση του Βυζαντίου οι ευνούχοι συνέχισαν να υπάρχουν σαν κάστα και να έχουν επίσης τεράστια δύναμη στο Σεράι του Σουλτάνου.